İstiklal Caddesi


Taksim Meydanı ile Tünel Meydanı’nı birbirine bağlayan İstiklal Caddesi, İstanbul’un en ünlü caddelerinden biridir. Bizans döneminde bağlık ve bahçelik olan bölgeye yerleşim II. Bayezid döneminde, 1491’de kurulan Mevlevi Tekkesi, sonradan Galatasaray Lisesi olacak olan Acemioğlanlar Kışlası’nın inşasıyla başlar. Cumhuriyet öncesi “Büyük Cadde” anlamına gelen “Cadde-i Kebir” ismini taşıyan cadde, “Grand Rue de Pera” diye de anılır.

19. yüzyılın ikinci yarısında bugünkü halini alan cadde, sadece Pera’nın değil İstanbul’un da “modern yüzü” olur. 1870 Beyoğlu Yangını’ndan sonra inşa edilen, altı dükkân olan apartmanlar ve pasajlar yeni caddenin bel kemiğini oluşturur. Zaman içinde iki tarafında yükselen apartmanları, pasajları, elçilik binaları, ibadethaneleri, okulları, otelleri, modayı günü gününe takip eden mağazaları, tiyatroları, sinemaları, kahveleri, restoranları ve meyhaneleriyle İstiklal Caddesi, yüz yılı aşkın bir süredir günün hemen her saatinde yaşayan bir cadde olur.

Eski bir kartpostalda “Grand Rue de Pera”.
Feza Kürkçüoğlu Arşivi
1930’larda İstiklal Caddesi.
Feza Kürkçüoğlu Arşivi

1950’lerden başlayarak her görüşten insanın siyasi yürüyüşler ve gösteriler için toplandığı İstiklal Caddesi, yakın tarihimizin en büyük utanç sayfalarından birine tanık olur. Kıbrıs’ta çıkan olaylar bahane edilerek tertiplenen 6-7 Eylül 1955 Pogromu, Taksim Meydanı’nda toplanan insan yığınlarının İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Rum vatandaşlara ait işyeri, ev, okul ve kiliselere düzenledikleri saldırılarla sürer. Yanan, yakılan ve yağmalanan caddeden sonra olaylar o gece İstanbul’un çeşitli semtlerinde yangın, linç, tecavüz ve hatta mezarlıkların tahribiyle devam eder.

Gayrimüslimlerin İstiklal Caddesi’nden çekilmeleri sonucu caddenin çöküşü başlayacak, 1970’lerde iç göçle birlikte caddenin yüzü de değişecektir. Ara sokaklarda pavyonlar, caddede isimleri Orman, Bacanak olan birahaneler açılır. Sinema denilince ilk akla gelen caddedeki sinemalarda artık erotik hatta porno filmler oynatılmaktadır. 1980 ile 1990’lar arası “kimliksiz” bir caddeye dönüşen cadde, 1990’lardan sonra kitapçıların, kültür merkezlerinin, tiyatroların, kafe ve barların açılmasıyla birlikte eski çok kültürlü, çok inançlı ve çok renkli hayatına geri döner. 2000’li yıllardan itibaren de tarihi binaların, hanların, pasajların “yenilenmesi” sırasında caddenin eski mağazaları yerine büyük markalara ait mağazalar açılır. Sinema ve tiyatrolar birer birer tarih olurken, kafe, bar ve meyhanelere getirilen kısıtlamalarla İstiklal Caddesi eski yüzünü yitirir.

1960’lı yıllardan başlayarak 12 Eylül 1980 Darbesi’ne kadar, 1990’lı yılların başından da günümüze kadar devrimci öğrencilerin buluştukları kahvehaneler, kafeler, dernekler, vakıflar, parti lokalleri birbiri ardına kapanır. 1975’ten sonra yıllar boyunca gösteri, miting, korsan miting gibi eylemlere sahne olan İstiklal Caddesi’nde 1990’larda feminist hareketin basın açıklamaları, yürüyüş ve eylemleri yapılır. Daha sonraki yıllarda da kadınların, LGBTİQ+ hareketinin düzenlediği eylemler ile “8 Mart Dünya Kadınlar Günü” yürüyüşlerine ev sahipliği yapmaya devam etmektedir.

Feminist Gece Yürüyüşü, 2017.
Fotoğraf: Çiğdem Üçüncü (NarPhotos)
İstanbul’un en ünlü caddelerinden biri olan İstiklal Caddesi, 2021. 
Video-Fotoğraf: Çağrı İşbilir
İstanbul’un en ünlü caddelerinden biri olan İstiklal Caddesi, 2021. 
Video-Fotoğraf: Çağrı İşbilir